Σύμφωνα με τον Freud η προσωπικότητα του ατόμου αποτελείται από τρια στοιχεία το Id (εκείνο), το superego (το υπερεγώ) και το ego (το εγώ). Αυτή η θεωρία δημιουργήθηκε το 1923 από τον Freud. Τα τρία αυτά στοιχεία δεν αποτελούν κάποια φυσική λειτουργία του ατόμου αλλά είναι κομμάτια από τα οποία αποτελείται η ψυχή του και συμβάλλουν σε νοητικές λειτουργίες.
Το εκείνο (Id)
Το εκείνο είναι στοιχείο τη προσωπικότητας που είναι παρόν από την γέννηση του ατόμου. Το εκείνο εδράζεται στο ασυνείδητο και ελέγχει όλες τις παρορμήσεις και τα ένστικτα του ατόμου. Ειδικότερα το εκείνο είναι αυτό που συνδέεται με τις απολαύσεις και τις ηδονές και απαιτεί άμεση ικανοποίηση τους. Το εκείνο τροφοδοτεί την φαντασία, συνδέεται με παραλογισμούς, είναι εγωιστικό σαν στοιχείο, ενώ δεν επηρεάζεται από τους νόμους, την πραγματικότητα και την λογική. Το id συνδέεται με δύο αρχέτυπα του ανθρώπου τον Έρωτα και τον Θάνατο. Ουσιαστικά τροφοδοτεί τις ερωτικές τάσεις των ατόμων, συνδέεται με την Libido, ενώ από την άλλη επιθυμεί τον πόλεμο και την σφαγή προς ικανοποίηση των ενστίκτων του.
Το εγώ (Ego)
To εγώ ουσιαστικά γεννιέται από το εκείνο προκειμένου να το ελέγχει. Με άλλα λόγια το εγώ ελέγχει τις παρορμήσεις του εκείνου και τις οριοθετεί ώστε να εκφράζονται με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο. Το εγώ λειτουργεί τόσο στο συνειδητό επίπεδο του εγκεφάλου αλλά και στο ασυνείδητο. Το εγώ ουσιαστικά προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την λογική προκειμένου να αποκτήσει ευχαρίστηση με ασφαλή τρόπο για το άτομο αλλά και αποδεκτό κοινωνικά. Το εγώ συμμετέχει στην διαδικασία της δεύτερης σκέψης ή διαφορετικά του φιλτραρίσματος των πληροφοριών που λαμβάνονται και δημιουργεί διάφορα πλάνα ώστε το άτομο με ρεαλιστικό τρόπο να αποκτήσει αυτό που θα του προκαλέσει ευχαρίστηση.
Το υπερεγώ (Superego)
To υπερεγώ είναι το τελευταίο στοιχείο της προσωπικότητας και εμφανίζεται από την ηλικία των πέντε ετών και μετά. Το υπερεγώ συνδέεται με τους κανόνες και ιδιαίτερα με τους κανόνες που μαθαίνονται μέσω της οικογένειας και της κοινωνίας. Το υπερεγώ έχει σχέση με την ηθική του ατόμου και πως αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσω αυτής, ενώ είναι υπεύθυνο για την κριτική που ασκεί το άτομο είτε εσωτερικά στον ίδιο του τον εαυτό είτε εξωτερικά στα άλλα άτομα.
Το υπερεγώ συνδέεται με το συναίσθημα της ενοχής του ατόμου. Για να γίνει περισσότερο σαφές στο υπερεγώ βρίσκεται η ιδανική εικόνα του ατόμου, την οποία όμως ιδανική εικόνα έχουν πλάσει οι γονείς με την ανατροφή τους και οι κοινωνικοί κανόνες. Αυτή η ιδανική εικόνα μπορεί να προκαλέσει διάφορες νευρώσεις στο άτομο μέσω της ενοχής για τις πράξεις και τις σκέψεις του. Το υπερεγώ εδράζεται τόσο στο συνειδητό επίπεδο όσο και στο ασυνείδητο του ατόμου και βρίσκεται σε μια διαρκή κόντρα με το εκείνο όσον αφορά τις παρορμήσεις, την απόλαυση και τα θέλω του ατόμου.
Η αλληλεπίδραση των τριών στοιχείων μεταξύ τους
Είναι αλήθεια πως τα τρία στοιχεία της προσωπικότητας αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Ειδικότερα το εγώ διαδραματίζει το ρόλο του ρυθμιστή ανάμεσα στο υπερεγώ και το εκείνο προσπαθώντας από την μία πλευρά να μην κυριαρχούν οι άκαμπτοι ηθικοί κανόνες του υπερεγώ και από την άλλη να μην επικρατεί η απόλυτη αταξία του εκείνου. Όμως η σχέση αυτή είναι δυναμική και οι ισορροπίες μπορεί να αλλάζουν.
Αν αφεθεί και κυριαρχήσει το εκείνο τότε το άτομο έχει μια προσωπικότητα που στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να δρα παρορμητικά και στην χειρότερη να φτάσει στο έγκλημα. Το εκείνο είναι υπεύθυνο για τα ένστικτα της σφαγής, του σεξ και της απόλαυσης. Αν λοιπόν αυτό κυριαρχήσει λόγο διαφόρων παραγόντων στην προσωπικότητα του ατόμου τότε δημιουργείται μια προσωπικότητα που δεν σέβεται τους κοινωνικούς κανόνες, που απαιτεί και αποκτά αυτό που θέλει μην υπολογίζοντας κανένα εμπόδιο και κανόνα. Σε ακραίες μορφές αυτό οδηγεί στην εγκληματικότητα.
Αν όμως αφεθεί και κυριαρχήσει το υπερεγώ τότε δημιουργείται ένα άτομο με προσωπικότητα ενοχική, άκαμπτη και που ασκεί κριτική με αρνητικό τρόπο στα πάντα και τους πάντες. Με άλλα λόγια ένα άτομο με κυρίαρχο το στοιχείο του υπερεγώ είναι ένα άτομο υπέρμετρα αυστηρό με τον εαυτό του και τους άλλους. Αυτό το άτομο είναι ικανό να βυθιστεί σε βαθύτατη κατάσταση ενοχής επειδή δεν έπραξε ανάλογα με τους κανόνες που έχει μάθει. Σε ακραίο βαθμό αυτό το άτομο θα αναζητήσει την αυτοτιμωρία προκειμένου να εξιλεωθεί στα δικά του μάτια. Επιπρόσθετα είναι ένα άτομο που κρίνει όλα τα άλλα άτομα. Κόκκινο πανί αποτελεί η διασκέδαση και η ευχαρίστηση για αυτό το άτομο, οπότε όσα άτομα φαίνεται πως ζουν με αυτές τις συνθήκες μπορεί να χαρακτηριστούν με βαριούς χαρακτηρισμούς όπως ανεύθυνα, αμαρτωλά, μιαρά ή κακά.
Νεύρωση & Ψύχωση
Το εκείνο και το υπερεγώ όταν αφήνονται να κυριαρχούν συνδέονται το καθένα με τις καταστάσεις που ονομάζονται ψύχωση και νεύρωση. Στην κατάσταση της ψύχωσης το άτομο χάνει επαφή με την πραγματικότητα μερικά ή ολικά και κατακλύζεται από σκέψεις οι οποίες στην πλειοψηφία τους δεν συνδέονται με κάτι πραγματικό. Αυτό συμβαίνει γιατί κυριαρχεί το εκείνο και τα ένστικτα του με αποτέλεσμα η πραγματικότητα να παραλλάσετε και να φαντάζει ένα πιο επικίνδυνο μέρος από ότι είναι στην πραγματικότητα. Από την άλλη πλευρά στην κατάσταση της νεύρωσης το άτομο βιώνει ακραία συναισθήματα άγχους και φόβου για πράγματα και καταστάσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί κυριαρχεί το υπερεγώ στο άτομο και χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό οι νοητικοί αμυντικοί μηχανισμοί του εγώ για να κατασταλεί. Τα άτομα με νεύρωση έχουν αντίληψη της πραγματικότητας όμως πολλές φορές η πραγματικότητα φαντάζει περισσότερο ζοφερή από ότι στα αλήθεια είναι.
Ψυχανάλυση
Η ψυχανάλυση είναι μια μέθοδο θεραπείας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί απέναντι σε προσωπικότητες στις οποίες κυριαρχεί είτε το υπερεγώ είτε το εκείνο. Μέσα στην ψυχανάλυση εξετάζεται πως το ασυνείδητο επηρεάζει τις συμπεριφορές του ατόμου. Πράγματι στο ασυνείδητο βρίσκονται τόσο το εκείνο όσο και το υπερεγώ. Άρα η ψυχανάλυση μπορεί να βοηθήσει το άτομο να φέρει στο συνειδητό όλες εκείνες τις σκέψεις, τις παρορμήσεις ή και τα τραύματα τα οποία συνδέονται με τον μοναδικό του τρόπο σκέψης και δράσης. Παράλληλα εξετάζεται πως η παιδική ηλικία αλλά και η αντιμετώπιση από τους γονείς και τα πρόσωπα φροντίδας συνέβαλε στην ανάπτυξη της τωρινής προσωπικότητας του ατόμου. Έτσι λοιπόν σε μια σειρά συνεδριών ψυχανάλυσης το άτομο έχει την ευκαιρία να έλθει σε καλύτερη επαφή με τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και να αλλάξει συμπεριφορές και σκέψεις τα οποία το οδηγούν σε πράξεις οι οποίες του δυσκολεύουν την καθημερινότητα.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Bargh, J. A., & Morsella, E. (2008). The unconscious mind. Perspectives on Psychological Science, 3(1), 73–79. https://doi.org/10.1111/j.1745-6916.2008.00064.x
Boag, S. (2014). Ego, drives, and the dynamics of internal objects. Frontiers in Psychology, 5. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00666
Carhart-Harris, R. L., & Friston, K. J. (2010). The default-mode, ego-functions and free-energy: A neurobiological account of Freudian ideas. Brain, 133(4), 1265–1283. https://doi.org/10.1093/brain/awq010
Churchill, R., Moore, T. H., Davies, P., Caldwell, D., Jones, H., Lewis, G., & Hunot, V. (2010). Psychodynamic therapies versus other psychological therapies for depression. Cochrane Database of Systematic Reviews. https://doi.org/10.1002/14651858.cd008706
Cloninger, S. (2009). Conceptual issues in personality theory. The Cambridge handbook of personality psychology, 4, 3-26.
Fromm, E. (2013). Sigmund Freud’s mission: An analysis of his personality and influence. Open Road Media.
Kovačić Petrović, Z., Peraica, T., & Kozarić-Kovačić, D. (2018). Comparison of ego strength between aggressive and non-aggressive alcoholics: A cross-sectional study. Croatian Medical Journal, 59(4), 156–164. https://doi.org/10.3325/cmj.2018.59.156
Peck, D., & Whitlow, D. (2019). Approaches to personality theory. Routledge.
Pulcu, E. (2014). An evolutionary perspective on gradual formation of superego in the primal horde. Frontiers in Psychology, 5. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00008
Schalkwijk, F. (2018). A new conceptualization of the conscience. Frontiers in Psychology, 9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01863